Co to jest bezpieczeństwo i higiena pracy?

Nie da się prowadzić działalności nie wiedząc, czym jest BHP i jak podchodzić do wypełniania obowiązków z nim związanych. BHP, czyli bezpieczeństwo i higiena pracy, to zbiór zasad określających jak bezpiecznie i higienicznie wykonywać pracę. Jest to oczywiście ujęcie najbardziej ogólne. Warto pochylić się nad nim głębiej, bo to zagadnienie, które porusza kilka niezwykle istotnych tematów. Piszemy o nich w poniższym artykule.

BHP - definicja i podstawy prawne

Jedną z najbardziej precyzyjnych definicji, wyjaśniających pojęcie BHP, przygotował Centralny Instytut Ochrony Pracy. Idąc za nią możemy określić, że BHP to ogół norm prawnych oraz środków badawczych, organizacyjnych i technicznych mających na celu stworzenie pracownikowi takich warunków pracy, aby mógł on wykonywać pracę w sposób produktywny, bez narażania go na nieuzasadnione ryzyko wypadku lub choroby zawodowej oraz nadmierne obciążenie fizyczne i psychiczne.

To niezwykle ważne, bo pozwala na zachowanie rozsądku i bezpieczeństwa w podejściu do pracy zarówno pracownika, jak i pracodawcy. Dzięki tego rodzaju przepisom można mówić o optymalizacji poszczególnych stanowisk, dzięki czemu praca staje się bezpieczniejsza i bardziej higieniczna. W myśl tej higieny możemy mówić wprost o "ludzkim" podejściu do pracy: przy zachowaniu pełnego szacunku dla pracownika, pracodawcy i całego środowiska firmowego. Jeśli wziąć pod uwagę, że w pracy spędzamy dużą część swojego życia - te zasady jeszcze zyskują na wartości.

Regulacje prawne związane z BHP

Najważniejsze i najbardziej podstawowe reguły BHP zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Jednak nie tylko ten dokument ma znaczenie, jeśli chodzi o respektowanie podstawowych praw obu stron stosunku pracy, czy też wypełniania obowiązków. Kilka innych dokumentów w mniejszym lub większym stopniu również traktuje o BHP:

• Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej;
• Kodeks Pracy;
• Ustawa o ochronie przeciwpożarowej;
• Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia;
• ustawy odrębne zawierające postanowienia o charakterze bezpieczeństwa i higieny pracy, pod warunkiem, że nie zostały objęte nadzorem i kontrolą specjalistycznego organu;
• Rozporządzenie dotyczące poszczególnych prac, m.in.: uznanych za niebezpieczne, uciążliwe i szkodliwe dla kobiet w ciąży oraz kobiet karmiących piersią;
• Postanowienia dotyczące BHP, które ujęte są w regulaminie pracy i w układzie zbiorowym pracy;
• Postanowienia z porozumienia lub regulaminu telepracy, jeśli nie zostały one określone w ogólnym regulaminie pracy.

Wszystkie te dokumenty i regulacje, które odnoszą się do bezpieczeństwa i higieny pracy mają podstawowe zadanie: ograniczyć ryzyko w pracy i uczynić ją bezpieczniejszą i bardziej higieniczną. Efektem tego jest najczęściej zwiększenie satysfakcji po obu stronach stosunku pracy. Środowisko pracy staje się bowiem bezpieczniejsze, a przy tym minimalizowane jest ryzyko ekspozycji na czynniki szkodliwe i ryzyko ewentualnych wypadków w pracy.

Obowiązki pracodawcy i obowiązki pracownika

Błędnym jest założenie, że w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy ważne są wyłącznie działania pracodawcy. Istotne jest bowiem to, że prawa i obowiązki wynikające z BHP tak samo dotyczą pracodawcy, jak i pracownika. Ich nieprzestrzeganie może wiązać się z konsekwencjami po obu stronach stosunku pracy. W bezpiecznym środowisku pracy wymaganych reguł przestrzegają wszyscy zaangażowani w sprawę. Tylko to realnie tworzy warunki pracy, które można uznać za bezpieczne i higieniczne. Po stronie pracodawcy jest to m.in.:

• Delegowanie pracowników na wymagane badania lekarskie;
• Delegowanie pracowników na odpowiednie szkolenia BHP, zarówno wstępne, jak i okresowe;
• Dbanie o odpowiednie warunki pracy;
• Dostarczenie środków ochrony;
• Zakup i konserwacja środków ochrony indywidualnej, np. odzieży i obuwia roboczego.

Z kolei po stronie pracownika wymienić można:

• Uczestnictwo w szkoleniach BHP wstępnych i okresowych;
• Użytkowanie wszelkiego sprzętu i maszyn zgodnie z jego przeznaczeniem i zgodnie z zasadami BHP;
• Poddawanie się wymaganym egzaminom, które nadają uprawnienia do pracy na konkretnym stanowisku;
• Wypełnianie obowiązku stosowania środków ochrony zbiorowej.

Dlatego tak ważne jest obustronne wymagania respektowania przepisów BHP i dokładania starań do tego, by postępować w zgodzie z nimi. Obie strony - zarówno pracodawca, jak i pracownik - powinny pamiętać o tym, że istnieją instytucje kontrolujące, które mają narzędzia do egzekwowania wypełniania i respektowania tych przepisów przez pracowników i pracodawców. W związku z tym powstało pojęcie dobrostanu, który obecnie dzieli się na kilka rodzajów: dobrostan fizyczny, dobrostan psychiczny oraz dobrostan społeczny. Na wszystkie trzy rodzaje dobrostanu ma wpływ odpowiednie posługiwanie się regułami BHP. Przynosi to wymierne korzyści dla całego środowiska pracy.

BHP w pracy zdalnej

Na początku kwietnia 2023 roku wprowadzono przepisy BHP dotyczące pracy zdalnej. Było to odpowiedzią na rosnący odsetek osób pracujących poza biurem i wyzwań z tym związanych. Praca zdalna w naturalny sposób nie może dotyczyć wszystkich stanowisk, choćby ze względu na dostęp do specjalistycznych sprzętów lub konieczność odbywania spotkań w siedzibie firmy. Jednak również w pracy zdalnej pracodawca musi wypełnić przepisy dotyczące BHP, do których należy zapewnienie bezpiecznych warunków, czy właściwego sprzętu. Pracownik musi się do tych przepisów stosować. Znaczenie ma m.in. sprzęt wykorzystywany podczas pracy zdalnej, np. komputer. Przepisy dopuszczają możliwość wykorzystywania w pracy prywatnych sprzętów, jednak tylko wtedy, gdy są zgodne z przepisami BHP. Pracodawca musi również poinformować pracownika o zasadach BHP dotyczących pracy zdalnej i ma prawo dokonać kontroli, która pozwoli mu określić, czy zasady te są respektowane.

Instytucje, które kontrolują przestrzeganie zasad BHP

Jest kilka instytucji, które mają związek z BHP i mogą dokonywać kontroli przestrzegania odpowiednich przepisów. Tego rodzaju kontrole mogą być wynikiem zarówno rutynowego sprawdzania danego zakładu pracy, jak i skutkiem interwencji, np. po zgłoszeniu przez pracownika nieprawidłowości w firmie. Do organów kontrolujących firmę z zakresie bezpieczeństwa należą m.in.:

• Państwowa Inspekcja Pracy;
• Państwowa Inspekcja Sanitarna;
• Państwowa Straż Pożarna;
• Dozór Techniczny.

Wszystkie te instytucje związane są z przepisami dotyczącymi bezpiecznego i higienicznego wykonywania pracy. Z kolei przepisy i zasady, które tworzą, wprost odnoszą się do nie tylko bezpieczeństwa, ale również życia pracowników. W grę wchodzą bowiem bardzo ważne aspekty dotyczące zachowań pracowników w sytuacjach niebezpiecznych, czy ekstremalnych. Funkcjonowanie tych instytucji jest ważne również z perspektywy psychologii pracy, bo dotyczy m.in. legalności zatrudnienia, która może zostać poddana kontroli. Poszczególne przepisy mogą się odnosić również do kwestii chorób zawodowych i minimalizowania ryzyka, które jest z nimi związane. Kładzenie nacisku na higienę pracy tworzy bowiem przyjazne i bezpieczne środowisko pracy.

Zaangażowanie pracodawcy w bezpieczeństwo i higienę pracy

Konkretne dokumenty i przepisy stanowią absolutną podstawę tego, co powinny w ramach pracy robić obie strony stosunku pracy. Jednak warto pamiętać, że każda z tych stron może angażować się bardziej, co zazwyczaj przekłada się na większą efektywność, budowaną w wartościowych, przyjaznych warunkach pracy. Szczególnie ważne jest zaangażowanie pracodawcy, który ma realne narzędzia do tego, by bezpieczeństwo nieustannie zwiększać. Co takiego można zrobić, by poprawiać funkcjonowanie w danym środowisku pracy?

• Organizować dodatkowe szkolenia i tworzyć praktyczne warsztaty w miejscu pracy;
• Organizować praktyczne szkolenia z zakresu pierwszej pomocy;
• Dążyć do powstania systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w danym środowisku pracy.

To z pewnością podniesie świadomość i zaangażowanie pracowników i pozytywnie wpłynie na bezpieczeństwo w firmie.

Dowiedz się więcej z artykułów:

PIP czym się zajmuje? Wiedza w pigułce na naszym blogu

Analiza stanu BHP w firmie